Edward Balcerzan Kregi wtajemniczenia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

polsko�ci docierano do Hiszpanii w"a�nie, zarzucaj�c szefowi Zwrotnicy kontra-
band� cudzoziemszczyzny. Rodzi"o to efekty nieoczekiwane; tak�e i humorystycz-
ne.
Nosi"em wówczas brod� pisze Peiper a �e przyjecha"em z Hiszpanii, uwa�a-
no j� za brod� hiszpa�sk�, podczas gdy kszta"t jej wynika" naj�ci�lej z kszta"tu mo-
jej twarzy 70.
Chcia" rozmawia� o kulturze. Publiczno�� uchyla"a si� od sporu na temat kultury
i proponowa"a inny temat: brod�. �atwiejszy. Zabawne, �e w Nowych ustach Peiper
ulega presji zainteresowa� ogó"u. Owszem, nadal t"umaczy w"asn� koncepcj� kultu-
ry, ale i osaczony uwa�a za konieczne wyt"umaczy� si� tak�e z w"asnej brody.
Co� podobnego przytrafi"o si� a i przytrafia nadal metodologii bada� struktu-
ralnych. I tutaj dzia"a swoisty mechanizm odbioru, który polega na systematycznym
wyt"umianiu podstawowych sensów strukturalizmu; spór rozgrywa si� wokó" spraw
peryferyjnych lub dotyczy dylematów zgo"a urojonych.. Coraz trudniej odpowie-
dzie� na pytanie: czym jest strukturalizm. Mo�na jeszcze okre�li�, cho�by z grub-
sza, czym obecnie strukturalizm nie jest.
52
A wi�c: nie jest szko"� retoryki normatywnej.
Nie jest ideologi�.
By" i nie jest izmem .
l. Nie ma takiego kodu, który mo�na nazwa� dialektem czy �argonem struktura-
listycznym. J�zyk strukturalisty nie musi by� zawsze zimny ani gor�cy ; nie
mo�na powiedzie�, �e powinien odznacza� si� terminologi� zmetaforyzowan� lub
formalistyczn� dopuszczalne s� wszelkie kombinacje stylów. Nie mo�na wi�c na-
uczy� si� pisania strukturalistycznego z tej przyczyny, i� �aden zbiór regu" ta-
kiego pisania nie zosta" nigdzie zaprojektowany. Skoro tak jest w istocie, sk�d si�
bior� mniemania, i� strukturalizm jednak jest szko"� retoryki? Strukturalizm, jak
ka�da �ywa doktryna, ma swoich mistrzów, swoje autorytety; ma autorów, którzy
w kolejnych sezonach odznaczaj� si� najwi�ksz� aktywno�ci� intelektualn� i pi-
sarsk�. Sk"onni jeste�my identyfikowa� styl indywidualny tego czy innego badacza
z norm� stylistyczn� ca"ego kierunku. Mo�e si� zatem wydawa�, nies"usznie, �e
strukturalist� jest kto�, kto pisze jak Roman Jakobson albo jak Jan Mukafiovsk�,
albo jak Jurij �otman, albo jak Ciaude L�vi-Strauss. Ale� na Boga: ka�dy z nich pi-
sze inaczej! Gdyby�my zestawili ich techniki perswazyjne, ich s"owa-klucze , ich
obyczaje interpunkcyjne nawet, okaza"oby si�, �e mamy oto do czynienia ze zbio-
rem retoryk ca"kowicie ró�nych. A tak�e, �e kszta"t j�zykowy ich prac parafrazu-
j�c Peipera wynika naj�ci�lej z kszta"tu ich twarzy (je�eli s"owo twarz pojmo-
wa� symbolicznie: Jako oblicze osobowo�ci badawczej).
Osobliwo�ci� retoryki strukturalistów wydaje si� raczej silna polaryzacja upodo-
ba� narracyjnych. Rozdarcie mi�dzy mow� zmatematyzowan� a mow� artystyczn�.
Jeden biegun to s"owo osch"e , maksymalnie ujednoznacznione, odarte z wszel-
kiej obrazowo�ci, takie s"owo, które mo�na wpisa� w jaki� wzór logiczny, przetabe-
lowa�, zast�pi� symbolem umownym, da� do zapami�tania maszynie cyfrowej. Naj-
konsekweniej d��enie do sformalizowania j�zyka humanistyki przejawia si�
w strukturalizmie lingwistycznym. W literaturoznawstwie natomiast sprawa ta wy-
daje si� ostro�nie mówi�c k"opotliwa, a to z uwagi na ograniczone pole mo�li-
wo�ci. Ograniczone b�d� do n i s k i c h poziomów struktury dzie"a literackiego
(np. do poziomu organizacji wierszowej czy leksykalnej), b�d� te�, i znowu: do n
i s k i c h form gatunkowych beletrystyki. S"owo niskich oznacza tutaj: skodyfi-
kowanych, daj�cych si� reprodukowa� i powiela� w niesko�czono��, takich jak
baʒ, fraszka, powie�� kryminalna.
Na drugim biegunie retoryki strukturalistów znajduj� si� teksty o ambicjach arty-
stycznych. Tutaj z kolei s"owo nie grzeszy i nie zaleca si� matematyczn�
osch"o�ci� , przeciwnie, zachowuje si� agresywnie, nieobca mu jest poetycka roz-
wi�z"o�� i metaforyczna wieloznaczno��. Lubi �art, paradoks, ironi�. Zastanowi�
mo�e fakt, i� strukturalizm dzisiejszy, ilekro� mówi o tradycji, do której si� przy-
znaje i któr� chce piel�gnowa�, widzi swych antenatów nie tylko w�ród rasowych [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony